Wat is ADHD/ADD?
ADHD is een Engelse afkorting voor Attention Deficit Hyperactivity Disorder. Niet dat je met deze term nu heel veel kunt, vandaar even een wat simpelere uitleg.
ADHD houdt in dat iemand het op een of andere manier zo druk heeft in zijn hoofd, dat er weinig meer bij kan.
En met een vol hoofd kun je het zo druk hebben, dat je daardoor de leerstof van school er niet meer goed bij kunt hebben, dat je niet altijd door hebt wat er tegen je gezegd wordt of wat er van je verwacht wordt, dat je bijvoorbeeld over grenzen van anderen heen gaat omdat je eigenlijk geen ruimte meer hebt in je hoofd voor aanvoelen en invullen van wensen/gevoelens van anderen. En ook: doordat je zo veel bezig bent met alle prikkels in je hoofd te managen, je niet meer zo goed door hebt wat de rest van je lichaam doet en je dus struikelt, dingen laat vallen, harder slaat dan bedoeld etc. Ook kan het zijn dat het zo druk is in je hoofd dat je er zelf ook wat gek van wordt, en je onbedoeld afreageert en dus een nogal kort lontje hebt. Verder zijn veel mensen met AD(H)D ‘triggerhappy’: er hoeft maar iets te gebeuren en ze schieten in actie, snel en vaak ook ondoordacht.
Het verschil tussen ADHD en ADD is vooral dat die drukte in je hoofd bij ADHD ook voor anderen zichtbaar is in gedrag (onhandig, druk, snel gedrag). Bij ADD verdwijnt iemand als het ware in zijn hoofd, lijkt dus van buiten heel rustig maar is het van binnen niet.
Er worden drie beelden van ADHD onderscheiden:
- gecombineerd beeld: zowel druk en impulsief gedrag als moeite met het vasthouden van de aandacht;
- overwegend onoplettend beeld (dit werd en wordt vaak ‘ADD’ genoemd): voornamelijk moeite met het vasthouden van de aandacht;
- overwegend hyperactief/ impulsief beeld: voornamelijk druk en impulsief gedrag.
https://www.ggzstandaarden.nl/...
Binnen de psychiatrie wordt gebruikgemaakt van een aantal formele criteria, die verwoord staan in een handboek. De DSM (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) is een Amerikaans handboek voor diagnose en statistiek van psychische aandoeningen dat als standaard in de psychiatrie dient. Voor de volledigheid geef ik hier de definitie/omschrijving van AD(H)D zoals je die in dsm–iv–tr kunt lezen:
A – Ofwel 1, ofwel 2
- Zes (of meer) van de volgende symptomen van aandachtstekort zijn gedurende ten minste zes maanden aanwezig geweest in een mate die onaangepast is en niet past bij het ontwikkelingsniveau
Aandachtstekort
- slaagt er vaak niet in voldoende aandacht te geven aan details of maakt achteloos fouten in schoolwerk, werk of bij andere activiteiten;
- heeft vaak moeite de aandacht bij taken of spel te houden;
- lijkt vaak niet te luisteren als hij/zij direct aangesproken wordt;
- volgt vaak aanwijzingen niet op en slaagt er vaak niet in schoolwerk, karweitjes af te maken of verplichtingen op het werk na te komen (niet het gevolg van oppositioneel gedrag of van het onvermogen om aanwijzingen te begrijpen);
- heeft vaak moeite met het organiseren van taken en activiteiten;
- vermijdt vaak, heeft een afkeer van of is onwillig zich bezig te houden met taken die een langdurige aandacht (langdurige geestelijke inspanning) vereisen (zoals school- of huiswerk);
- raakt vaak dingen kwijt die nodig zijn voor taken of bezigheden (bijvoorbeeld speelgoed, huiswerk, potloden, boeken of gereedschap);
- wordt vaak gemakkelijk afgeleid door uitwendige prikkels;
- is vaak vergeetachtig bij dagelijkse bezigheden.
2. Zes (of meer) van de volgende symptomen van hyperactiviteit-impulsiviteit zijn gedurende ten minste zes maanden aanwezig geweest in een mate die onaangepast is en niet past bij het ontwikkelingsniveau:
Hyperactiviteit
- beweegt vaak onrustig met handen of voeten, of draait in zijn/haar stoel;
- staat vaak op in de klas of in andere situaties waar verwacht wordt dat men op zijn plaats blijft zitten;
- rent vaak rond of klimt overal op in situaties waarin dit ongepast is (bij adolescenten of volwassenen kan dit beperkt blijven tot subjectieve gevoelens van rusteloosheid);
- kan moeilijk rustig spelen of zich bezighouden met ontspannende activiteiten;
- is vaak ‘in de weer’ of ‘draaft maar door’;
- praat vaak aan een stuk door.
Impulsiviteit
- gooit het antwoord er vaak al uit voordat de vragen afgemaakt zijn;
- heeft vaak moeite op zijn/haar beurt te wachten;
- verstoort vaak bezigheden van anderen of dringt zich op (bijvoorbeeld mengt zich zomaar in gesprekken of spelletjes).
B – Enkele symptomen van hyperactiviteit-impulsiviteit of onoplettendheid die beperkingen veroorzaken waren voor het zevende jaar aanwezig.
C – Enkele beperkingen uit de groep symptomen zijn aanwezig op twee of meer terreinen (bijvoorbeeld op school [of werk] en thuis).
D – Er moeten duidelijke aanwijzingen van significante beperkingen zijn in het sociale, school- of beroepsmatig functioneren.
E – De symptomen komen niet uitsluitend voor in het beloop van een pervasieve ontwikkelingsstoornis, schizofrenie of een andere psychotische stoornis en zijn niet eerder toe te schrijven aan een andere psychische stoornis (bijvoorbeeld stemmingsstoornis, angststoornis, dissociatieve stoornis of een persoonlijkheidsstoornis).
AD(H)D komt ook bij volwassenen voor maar op dit moment is er nog geen officiële DSM-norm voor AD(H)D bij volwassenen. De diagnose wordt bij volwassenen vaak gesteld door deze criteria enigszins te vertalen naar de volwassen context.
Als aanvullende vereisten geldt dat deze symptomen:
• vaker voorkomen dan bij leeftijdgenoten;
• voor het zevende levensjaar zijn begonnen;
• de leerprestaties, het werk en het sociale contact met anderen beïnvloeden; • niet het gevolg zijn van een andere stoornis.
Tot zover de officiële vereisten.
Maar wat betekent dit nu in de praktijk?
Allereerst is bij het stellen van een diagnose dus belangrijk hoe je als kind was. Maar ja, het gedrag dat we een probleem vinden bij kinderen met AD(H)D is gedrag wat andere kinderen natuurlijk ook vaak vertonen. Daarom is het juist zo moeilijk om een onderscheid te maken tussen ‘gewoon’ lastig gedrag en problematisch gedrag. Bij kinderen en jongeren met AD(H)D is het de chaos in hun hoofd die het onhandige gedrag, de lompe acties of juist het teruggetrokken reageren veroorzaakt. Het is echt geen gebrek aan opvoeding of aan duidelijkheid! Als het vol zit in je hoofd (met wat dan ook) dan kunnen normale zaken als tandenpoetsen, speelgoed delen of je huiswerk maken er domweg niet meer bij. En als boos op je kind worden zou helpen, dan was je vast nu al uit de problemen! Als structuur echt de zaligmakende oplossing was, dan was het nu al vredig en zen in je huis!
Ondanks dat ik bij ADHD Nederland leerde dat het maken van AD(H)D-kenmerken-lijstjes niet zo interessant is, toch voor het complete beeld hier wat voorbeelden.
Voorbeelden van ADHD-gedrag
- heeft moeite met organiseren
- doet vaak niet wat gevraagd wordt
- kan moeilijk wachten vergeet vaak dingen
- maakt vaak slordigheidsfouten
- heeft veel moeite om de aandacht te houden
- moeite met ontspannende activiteiten
- praat vaak en erg veel
- snel afgeleid
- heeft weinig aandacht voor details
- vaak spullen kwijt
lijkt vaak niet te luisteren
Waarschijnlijk zul je bij elk punt ook wel zien dat het niet per se met AD(H)D te maken heeft.
Dat iemand moeilijk op zijn beurt kan wachten kan ook te maken hebben met een sterk competitie neiging. Dat iemand vaak al antwoord heeft voordat de hele vraag gesteld is, kan ook gewoon komen omdat het een slim kind is. Slecht luisteren naar anderen kan het gevolg zijn van een buitengewoon boeiende binnenwereld.
ADHD-kenmerken zeggen niets over de achterliggende binnenwereld, over wat je denkt en voelt. De kenmerken zeggen niets over het hoe en waarom van je reactiepatroon. Hoe meer je enkel inzoomt op het gedrag, hoe meer je voorbijgaat aan waarom je zo doet. Als je niet snapt waarom je zo doet en alleen maar blijft hameren op dat het anders moet doen, kun je bijna niet anders dan het gevoel van onmacht verder opstoken. Daarom is het zo belangrijk te ontdekken wat er allemaal in je hoofd omgaat. Verder loop je het risico dat je hele nuttige persoonlijkheidskenmerken gaat verwarren met probleemgedrag. Dat geeft op termijn een soort katapult-gedrag namelijk dat het ongewenste gedrag er extra hard uit komt (vergeleken met een katapult, eerst trek je het elastiek naar achteren en dan als je de spanning er af haalt knalt die steen de wereld in).
Je ziet, het is dus eigenlijk heel erg lastig om AD(H)D-gedrag te benoemen. Veel van de boven- genoemde kenmerken komen bij iedereen wel eens voor. Dat betekent nog niet dat je meteen AD(H)D hebt. Om AD(H)D te hebben moet je minimaal zes van de bovengenoemde gedragingen laten zien, gedurende een langere tijd in ernstige mate (op z'n minst een half jaar). Ook moet het gedrag in minimaal twee contexten voorkomen. Dit betekent dat je er bijvoorbeeld zowel in je werk als in je relatie last van hebt. Hoewel de kenmerken duidelijk zijn, is het in de praktijk zo dat de ene persoon met AD(H)D de andere niet is. De enige echte overeenkomst is dat ze meer prikkels binnenkrijgen dan ze aan kunnen. De een reageert daarop door zich als het ware terug te trekken om van binnen al die prikkels eens goed op een rijtje te zetten. De andere gaat juist in de tegenaanval en ramt als het ware de prikkels de wereld weer in.
Wat goed is om je realiseren, is dat ADHD/ADD niet net zo glashelder vast te stellen valt als bijvoorbeeld een gebroken been. Een gebroken been stel je vast met een röntgenfoto en daarmee is het helder. Ook bijvoorbeeld bij de waterpokken is het heel makkelijk om eenduidig vast te stellen of je het hebt of niet. En als je al die kratervormende pukkels nog niet voor water- pokken aanziet dan zou een bloedtest ook duidelijkheid geven. AD(H)D stel je niet vast met een röntgenfoto of een bloedtest. AD(H)D is subjectief. AD(H)D is ook geen ziekte. Een ziekte is iets dat onomstotelijk vast te stellen is. Inmiddels is wel duidelijk dat AD(H)D niet eenduidig terug te brengen is tot een hersenafwijking. Hoewel men vroeger vrij stellig zei dat het een aangeboren afwijking is, komen artsen en psychiaters daar nu (gelukkig) van terug. Eigenlijk weten ze niet meer dan dat AD(H)D een combinatie van gedrag is dat soms positief reageert op medicijnen. En er zijn genoeg mensen die dat gedrag vertonen zonder er echt last van te hebben, er zijn ook mensen die er last van hebben zonder dat artsen het precies onder de noemer AD(H)D vinden vallen. En hoe vager het dus wordt, hoe belangrijker het is om te benadrukken: er zijn prima manieren om je drukke hoofd te kalmeren. En die oplossingen zijn ook binnen handbereik als het niet officieel AD(H)D heet!